UPATIKANAJI WA NISHATI YA UHAKIKA NA YA BEI NAFUU NI UAMUZI NA UTEKELEZAJI WA KUDUMU

BINADAMU NA UMEME

Historia inatufundisha kwamba Wayunani (Ancient Greeks) waligundua

umeme uliotuama (static electricity) Mwaka 600 BC.

Mwaka 1752

Benjamin Franklin (UK) alifanya majaribio ya kisayansi na kuonyesha

kwamba radi (lightning) na spaki za umeme (tiny electric sparks) ni kitu

kimoja.

Mwaka 1800 Alessandro Volta (Italy) alitengeneza betri ya

kwanza kwa kutumia kemikali (an early electric battery), na Mwaka 1831

Michael Faraday (UK) alitengeneza dynamo ya kwanza (electric dynamo

– a crude power generator).

Mwaka 1879 Thomas Edison (USA) aliweza

kutengeneza balbu kwenye maabara yake (produced a reliable, longlasting electric light-bulb in his laboratory).

Jiji la New York (1880-

wakazi: milioni 1.21) lilipata taa za barabarani tarehe 4 Septemba 1882

(Pearl Street Station - electric power plant began operating) kutoka kwa

Kampuni ya Thomas Edison (USA) na Joseph Swan (UK) – hawa ndio

waliogundua, “incandescent filament light bulb” Mwaka 1878.

AINA ZA NISHATI DUNIANI (TYPES OF ENERGY RESOURCES)

Zipo aina 2 za nishati: (i) Nishati Jadidifu (Renewable Energies) na (ii)

Nishati Isiyo Jadidifu (Non-Renewable Energies).

(i) Nishati Jadidifu - Renewable Energies: (a) maporomoko ya

maji ya mto au bwawa (hydropower), (b) jua (solar), (c)

upepo (wind), (d) jotoardhi (geothermal), (e) Mabaki ya

mimea (Bio-Energies - biomass (tungamotaka) na biogas), (f)

Mawimbi ya Bahari (Waves Energy), (g) Bavua Kubwa (maji

kujaa) ya Bahari (Tides Energy), na (h) Gesi ya Hydrojeni

(Hydrogen Energy).

Tanzania tunayo bahati ya kuwa na vyanzo vyote vya Nishati Jadidifu

isipokuwa ya aina ya “Hydrogen.” Ukame wa mara kwa mara umefanya,

baadhi ya wataalam waiondoe “hydropower” kutoka kwenye kundi hili

la Nishati Jadidifu. Tanzania imeanza kwa kasi kubwa kuviendeleza

vyanzo hivi vya Nishati Jadidifu kwa ajili ya kuzalisha umeme mwingi

zaidi.

(ii) Nishati Isiyokuwa Jadidifu, Non-Rewable Energies: (a) Makaa

ya Mawe (Coal), (b) Gesi Asilia (Natural Gas), (c) Petroleum

na (d) Nyuklia (Uranium: Nuclear Energy).

Mtaalamu pekee wa makaa ya mawe (coal) nchini, Dkt Pascal Semkiwa,

anasema kwamba tunayo makaa ya mawe ya takribani tani bilioni 10 –

utafiti unaendelea. Tunayo Gesi Asilia yenye jumla ya futi za ujazo

trilioni 56 (56 tcf) - utafutaji wa Gesi Asilia na Mafuta unaendelea na

huenda tutapata gesi nyingi sana hapo baadae.

Mashapo (deposits) ya urani nchini mwetu (Mkuju: 99.3 million pounds na Manyoni: 29 million pounds) yanakadiriwa kuwa na jumla ya kilo milioni 58.3 (128.3 million pounds = 58.3 million kg of uranium).

Tanzania imebahatika kuwa na mishapo (deposits) makubwa ya Nishati

Isiyokuwa Jadidifu ambayo yataendelea kuwa chanzo kikuu cha umeme

unaohitajika kwa ustawi wa Taifa letu.

UMEME NI UCHUMI: UHUSIANO WA UMEME NA PATO LA TAIFA

Ripoti ya IMF ya Aprili 2015 imeonyesha nchi 10 bora kiuchumi (kigezo:

Pato la Taifa, GDP) Duniani na zimeorodheshwa hapo chini.

Wingi wa umeme unaozalishwa na nchi hizo 10 umewasilishwa hapo chini. Wastani wa utumiaji wa umeme kwa mtu mmoja mmoja nao umeonyeshwa hapochini.

NB: kWh per person - wastani wa idadi za UNITI za umeme kwa mtu

mmoja mmoja kwa mwaka.

Gigawatt, (GW) 1 = 1,000 Megawatt (MW).

1. USA GDP: US$ Trillion 18.13 Installed Capacity: GW 1,064 (2012)

(2012: kWh/person: Uniti 11,919.8)

2. China US$ Trillion 11.21 GW 1,190 (21.7% ya umeme wa Dunia nzima)

(2012: kWh/person: 3,493.79)

3. Japan US$Tr 4.21 GW 289 (2012: kWh/person: 6,749.73)

4. Germany 3.41 GW 170 (2012: kWh/person: 6,696.93)

5. UK 2.85 GW 96 (2012: kWh/person: 5,467.34

6. France 2.47 GW 132 (2012: kWh/person: 7,022.63

7. India US$Tr 2.31 GW 241 (4.4% ya umeme wa Dunia nzima)

(2012: kWh/person: 498.39

8. Brazil 1.90 GW 123 (2.2% ya umeme wa Dunia nzima)

(2012: kWh/person: 2,286.26)

9. Italy 1.84 GW 123 (2012: kWh/person: 5,058.66)

10. Canada US$Tr 1.62 GW 141 (2012: kWh/person: 16,020.37)

UMEME WA TANZANIA

Tanzania inayo mitambo yenye uwezo wa kuzalisha umeme (installed

capacity) wa jumla ya MW 1,308 (27 Aprili 2015). Kwa kuwa hali yetu ya

uchumi na maendeleo wakati tunapata Uhuru (Mwaka 1961) ilikuwa

haitofautiani sana na China, Brazil na India, tunapaswa kujilinganisha na

nchi hizi ili tujipange ipasavyo kukuza uchumi, kutoa huduma kwa

wananchi na hatimae kutokomeza umaskini kama wao walivyofanya na

wanaendelea kufanya (China, Brazil and India) na kutuacha nyuma

kiuchumi – siri kubwa ya mafanikio ya maendeleo ni kujifunza kutoka

kwa aliyekuzidi au kutangulia badala ya kujifunza au kujilinganisha na

ambae unamzidi au mnalingana hali kimaendeleo au kiuchumi.

Pato kwa mtu mmoja (GDP/Capita) Umeme/kwa mtu mmoja (Power/ Capita)

China US$ 7,589 MW 1,190,000 3,493.79 kWh/person

Brazil US$ 11,604 MW 123,000 2,286.26 kWh/person

India US$ 1,626 MW 241,000 498.39 kWh/person

Tanzania US$ 1,005 MW 1,308 136.00 kWh/person

UMEME WA KUKUZA UCHUMI KWA KASI NA KUTOKOMEZA UMASKINI

Takwimu za hapo juu (China, Brazil, India na Tanzania) zinatufundisha

kwamba tunahitaji (Tanzania) umeme mwingi, wa uhakika, unaopatikana

kwa urahisi na kwa bei nafuu ili kukuza uchumi wetu kwa kasi kubwa

(zaidi ya 10%), kupatikana kwa ajira viwandani na kwenye sehemu

nyingine za uzalishaji bidhaa za biashara (k.m. kilimo, ufugaji na uvuvi),

na kutoa huduma mbalimbali kwa wananchi. Ukuaji wa uchumi huo

uanzie kwa mtu mmoja mmoja hadi ustawi wa Taifa zima.

Tumeamua (Tanzania) kuwa nchi ya kipato cha kati ifikapo Mwaka 2025.

Ikiwa tutakuwa nchi ya kipato cha kati, hali ya umeme ifikapo Mwaka

2025 inapaswa kuwa hivi:

(i) Zaidi ya Watanzania asilimia 75 (>75%) wawe na fursa ya

kutumia umeme majumbani, kwenye kilimo, ufugaji, uvuvi,

viwandani, na kwenye elimu, matibabu (afya), vyanzo vya

maji, biashara, mawasiliano, n.k.

(ii) Uchumi wa Kati wa Tanzania ifikapo Mwaka 2025, utahitaji

upatikanaji wa umeme (installed capacity) wa zaidi ya MW

10,000-15,000.

NISHATI MCHANYIKO (ENERGY MIX OR ENERGY MATRIX)

UNAOTUMIWA DUNIANI KOTE

Michoro miwili ya duara uwezo wa kuzalisha jumla ya

umeme wake mwingi kutoka kwenye makaa ya mawe (coal)

Mwaka 2012 asilimia 66 (66%) umeme wake wote utazalishwa kutoka kwenye makaa Tanzania tunayo mashapo ya makaa ya mawe (coal deposit tani bilioni 10, hivyo, Tanzania Ijayo lazima ikutoka kwenye makaa Mwaka 2025.

NI UBUNIFU

ya hapo chini inaonyesha kwamba MW 1,190,000 (2014)), itaendelea kuzalisha ke na Mwaka 2040 asilimia 52 (52%) ya tazalishwa , izalishe umeme mwingi ya mawe (coal) ili kufikia MW 10,000 China yenye

endelea coal), yaani ya mawe. deposits) zaidi ya 10,000-15,000

Brazil (jumla: MW 123,000) ni kati ya nchi chache sana Duniani zenye

nishati safi. Asilimia 80 ya umeme unaozalishwa Brazil unatokana na

Nishati Jadidifu (over 80% of the electricity generation installed capacity

in the country comes from renewable sources).

Brazil inazalisha umeme wake mwingi (angalia mchoro wa hapo juu)

kutoka kwenye maporomoko ya maji (hydropower), mafuta (petroleum:

wanayo mafuta na gesi asilia nchini mwao) na mabaki ya miwa

(bagasse) na mimea mingine (leftover fibers, stalks and leaves).

Tanzania Ijayo itaendelea kuzalisha umeme wa maji, na kuweka mkazo

wa kupata umeme wa mabaki ya miwa (bagasse) wa bei nafuu. Viwanda

vya kisasa vya sukari vinapaswa kuzalisha bidhaa zaidi ya 3: (i) sukari,

(ii) bioethanol (ethyl alcohol) – inatumika kuendesha magari, n.k. –

Brazil inaongoza Duniani, na (iii) umeme wa mabaki ya miwa (bagasse).

Umeme wa aina hii (bio-energies: mabaki ya mimea) utachangia

uzalishaji wa MW 10,000-15,000 ifikapo 2015.

Umeme mwingi wa India (jumla: MW 241,000), na kama ilivyo kwa

China, unazalishwa kutoka kwenye makaa ya mawe (55%), angalia

mchoro huo hapo juu.

TANZANIA IJAYO: itazalisha umeme kwa kutumia vyanzo vyake vyote

vilivyoainishwa hapo juu (Energy Mix or Energy Matrix): Gesi Asilia

(natural gas), Makaa ya Mawe (coal), Maporomoko ya maji

(hydropower), Jotoardhi (geothermal), Umemejua (solar), Upepo

(wind), Mawimbi ya Bahari (Waves & Tides) na Bio-Energies (biomass –

mabaki ya miwa, n.k. & biogas).

Kwa kutumia sayansi, teknolojia na ubunifu, na vyanzo vyetu vyote vya

nishati, upatikanaji wa umeme usiopungua MW 10,000 - 15,000 ifikapo

Mwaka 2025 ni jambo la LAZIMA.

Watanzania milioni 49.3 (2015), milioni 60.4 (2025) na milioni 82.7 (2050)

watahitaji umeme mwingi kwa huduma za kijamii na kukuza uchumi wao.

UMEME NI AJIRA, UMEME NI HUDUMA BORA KWA JAMII, UMEME NI

UCHUMI, UMEME HUONDOA UMASKINI